'We kijken niet alleen naar de leerling, maar ook naar de omgeving' - Een wegwijzer voor mentale gezondheid.

De mentale gezondheid van jongeren staat onder druk. Steeds meer leerlingen ervaren stress en prestatiedruk, terwijl scholen zoeken naar de beste manier om hen te ondersteunen. Kenniswerkplaats Jeugd en Gezin Centraal ontwikkelde de Wegwijzer Mentaal Kapitaal om scholen handvatten te bieden voor een bredere aanpak. We spraken Margot Peeters, werkzaam aan de Universiteit Utrecht en betrokken bij het Mentaal Kapitaal-project, en Lianne den Oude-van Leeuwen, orthopedagoog bij UniC, over de noodzaak van dit initiatief en de impact ervan op het onderwijs.

Waarom is de Wegwijzer ontwikkeld?

In 2019 begon Regionale Kenniswerkplaats Jeugd en Gezin Centraal het Mentaal Kapitaal-project met de vraag hoe we in de regio Utrecht jongeren kunnen helpen hun mentale welzijn te verbeteren. “Er was een overvloed aan informatie en initiatieven, maar scholen wisten niet goed welke aanpak hen het beste verder zou helpen,” vertelt Margot Peeters, projectleider van de Wegwijzer. “Daarom bundelden we de beschikbare kennis in een praktische wegwijzer, met input van leerlingen, ouders en professionals.”

Uit literatuuronderzoek, interviews met beleidsmakers, professionals, leerlingen en ouders kwamen acht domeinen voort die invloed hebben op schoolstress en prestatiedruk. Margot: “We kijken niet alleen naar de leerling, maar ook naar de omgeving: het schoolklimaat, de rol van docenten, de thuissituatie en de samenwerking met ouders.”

Lianne en Margot, hoe hebben jullie elkaar zo gevonden?

De samenwerking met NUOVO Scholen ontstond tijdens een bijeenkomst met orthopedagogen. “Iedereen was zoekende naar een aanpak voor mentaal welzijn,” vertelt Margot. “Er werd al veel gedaan bij ons opUniC, maar hoe verbind je dat met elkaar?” Lianne zag een groeiende trend: “Na corona zagen we minder veerkracht bij leerlingen. Prestatiedruk was er al, maar nu lijkt het steeds meer toe te nemen. We moeten leerlingen leren hoe ze hiermee om kunnen gaan.”

Wat levert de Wegwijzer de scholen op?

Lianne: “UniC testte de Wegwijzer verder met input van leerlingen en docenten. Er zijn veel initiatieven, maar de Wegwijzer biedt een helder, praktisch kader op basis van wetenschappelijke kennis. Die wetenschappelijke ondersteuning biedt houvast bij zowel onze huidige aanpak als toekomstige stappen. Het is fijn om bevestigd te krijgen dat we goed bezig zijn met formatief toetsen, samenwerking met leerlingen en hun autonomie in hun ontwikkeling. Tegelijkertijd geeft het ons meer richting op gebieden waar we willen verbeteren.”

Bij UniC waren er nog kansen om te werken aan het schoolklimaat en is er actie ondernomen door mobiele telefoonbeleid aan te scherpen. Lianne: “Dankzij de wegwijzer kregen wij in beeld waar er nog kansen lagen voor ons en hebben gekozen om het mobiele telefoonbeleid onder de loep te nemen. Door duidelijkere grenzen te stellen en kaders te bieden, zien we dat docenten zich hier beter toe kunnen verhouden. Dit ondersteunt de leerlingen uiteindelijk in het omgaan met afleiding en stress.”

De toekomst van mentale gezondheid in het onderwijs

Het doel van de Wegwijzer is niet een snelle oplossing, maar een duurzame verandering. "Aan de hand van een zelfscan gaan verschillende doelgroepen in de scholen met elkaar in gesprek. Scholen stellen een team samen om zo met behulp van de Wegwijzer een plan van aanpak op te stellen dat breed gedragen wordt. Het gesprek aangaan is de kern,” legt Margot uit. “We voeren inmiddels actieonderzoek uit op verschillende NUOVO Scholen. Net zoals bijUNiC zien we nu dat scholen een beter beeld krijgen van wat ze al goed doen en waar nog verbeterpunten liggen.”

De implementatie van de Wegwijzer Mentale Gezondheid is een proces dat tijd kost. Margot: “We moeten docenten en schoolteams meenemen in deze verandering. Het gaat niet om een nieuw lespakket, maar om een cultuurverandering in hoe we met elkaar omgaan.” Binnen NUOVO Scholen wordt dit al zichtbaar. “We zien steeds meer dialoog tussen docenten en leerlingen over mentale gezondheid. Uiteindelijk hopen we dat dit leidt tot minder schooluitval en een gezondere leeromgeving,” benadrukt Margot. Lianne hoopt dat mentaal welzijn in de toekomst een vaste plek krijgt in het curriculum: "Mentale gezondheid zou eigenlijk een vak moeten zijn, waar leerlingen leren omgaan met stress, prestatiedruk en ontdekken welke actie ze zelf kunnen ondernemen."

De samenwerking met de Universiteit Utrecht en NUOVO Scholen is onderdeel van het bredere programma Samen Sterk voor Mentale Gezondheid. Meer informatie over de Wegwijzer is te vinden op: www.wegwijzermentaalkapitaal.nl en meer informatie over het programma is beschikbaar op www.nuovo.nl/mentaal-welzijn.